Αρχαίος μόλος –αποβάθρα

Σημαντικά υπολείμματα αρχαίων οχυρωματικών και λιμενικών κατασκευών βρίσκονται στα νότια της κεντρικής πύλης εισόδου στο φρούριο του Αγίου Νικολάου. Το αρχαίο τείχος με συμπληρώσεις ιπποτικής περιόδου απετέλεσε τον αρχικό άξονα πρόσβασης στην κεντρική πύλη της πρώτης οικοδομικής φάσης του φρουρίου. Η πλακόστρωτη αποβάθρα που διακρίνεται σε παλιάς φωτογραφίες σώζεται κάτω τους φυσικούς ογκόλιθους της λιθορριπής που προστέθηκε την δεκαετία του 1960 προκειμένου να προστατευθεί η ανατολική πλευρά του φρουρίου, ιδιαίτερα ευπρόσβλητη από τους θυελλώδεις νοτιοανατολικούς ανέμους και τα πελώρια κύματα που προκαλούν. Η επέμβαση αυτή έχει αλλοιώσεις τις αναλογίες της όψης του φρουρίου από την πλευρά της θάλασσας και έχει εξαφανίσει την αρχαία διακοσμητική βραχώδη διαμόρφωση που ήταν ορατή στην περίμετρο του.

Φρούριο Zacosta

Το κομψό και ιδιαίτερα εξελιγμένο για την εποχή του φρούριο του Zacosta περιλαμβάνεται στον πυρήνα των ογκωδών οχυρωματικών κατασκευών του τέλους του 15ου –αρχών του 16ου αι. Πιθανότατα κατασκευάστηκε με μεταφορά σχεδίων από τη Δύση ,όπως συνήθιζαν οι ιππότες, προσαρμόστηκε όμως απόλυτα στον χώρο στον οποίο εντάχθηκε. Αυτό αποδεικνύεται από τη συνειδητή ενίσχυση του πλάτους του προπυργίου στη βορειοδυτική ευπρόσβλητη από την απέναντι στεριά περιοχή του, αλλά και από την επιλεκτική διάταξη των διπλών «φονιάδων» στις περιοχές που έπρεπε να αντιμετωπισθεί πιθανή απόβαση από την πλευρά της θάλασσας.

Πύργος Zacosta

Πρόκειται για τον πιο ογκώδη πύργο της μεσαιωνικής οχύρωσης της πόλης της Ρόδου, με διάμετρο που φθάνει τα 17,30μ. και γενικότερες διαστάσεις ανάλογες με αυτές των πύργων της αρχαίας οχύρωσης. Ταυτόχρονα από κατασκευαστική άποψη είναι ο πιο εξελιγμένος κυλινδρικός πύργος της οχύρωσης των λιμανιών. Τα μορφολογικά του στοιχεία, με άφθονη παρουσία μαρμάρινων τεμαχίων σε δεύτερη χρήση, χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία και είναι υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, όπως φαίνεται από την επιβλητική διαμόρφωση της κύριας εισόδου στον όροφο του πύργου πάνω από την οποία διατηρείται το πλαίσιο των θυρεών του Τάγματος, του Δούκα της Βουργουνδίας το οποίο παραστέκουν δύο λιοντάρια ως σύμβολα της εξουσίας του και του μεγάλου μαγίστρουZacosta .Στο πλαίσιο περιλαμβάνεται η ανάγλυφη μορφή του Αγίου Νικολάου που αντικρίζει προς τα Μύρα της Μικράς Ασίας.

Στη σημερινή του μορφή διατηρεί στοιχεία δύο σημαντικών οικοδομικών φάσεων, πριν και μετά την μερική κατάρρευση του στη διάρκεια της πρώτης μεγάλης πολιορκίας των Οθωμανών Τούρκων υπό τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή το 1480.Κατά την ανακατασκευή του, με ταυτόχρονη μείωση του αρχικού ύψους του, τροποποιήθηκε η θολοδομία της αίθουσας και καταργήθηκαν τα σταυροθόλια που υποβάσταζαν οι διατηρούμενες στη θέση τους μαρμάρινες ανάγλυφες κονσόλες.

Στο δώμα του πύργου διατηρούνται ακόμη ίχνη που επιτρέπουν να αποκατασταθεί γραφικά η αρχική μορφή του πύργου. Πάνω στο σπειροειδές κλιμακοστάσιο, πιθανότατα ήδη στο τέλος του 17ου αι., προστέθηκε ο πέτρινος πυργίσκος ενός από τους παλαιότερους φανούς της Μεσογείου.

Κινητή ανυψούμενη γέφυρα και πυργοειδής διάταξη εισόδου

Χαρακτηριστική είναι η πυργοειδής διάταξη με την ανυψούμενη γέφυρα της κεντρικής μοναδικής εισόδου στον όροφο του πύργου, καθώς πρέπει να επισημανθεί ότι η ισόγεια πύλη αποτελεί νεότερη διάνοιξη της περιόδου της ιταλοκρατίας. Στα δεξιά της εισόδου υπάρχει μικρός χώρος με πιθανή αρχική χρήση αποχωρητηρίου κατ’αναλογία με αντίστοιχους πύργους στη Δυτική Ευρώπη.

Οχύρωμα κάλυψης κεντρικής πύλης (πριν το 1480)

Πρόκειται για επιχωματωμένο οχύρωμα απλής καμπύλης μορφής με σαφή στόχο την κάλυψη της αρχικά εκτεθειμένης μνημειακής πύλης του προπυργίου. Κατά την κατασκευή του αφαιρέθηκε το αριστερό από τα δύο συμμετρικά τοποθετημένα ρομβοειδή μάρμαρα με χαραγμένο το μονόγραμμα του Χριστού το οποίο βρίσκεται σήμερα ενσωματωμένο πάνω από την πύλη εισόδου στην, αδιευκρίνιστης αρχικής χρήσης ,ιπποτική αίθουσα στα δεξιά του εισερχομένου στο φρούριο η οποία είχε χρησιμοποιηθεί και ως Οθωμανικό Τέμενος.

Προμαχώνας D’Aubusson (Μάρτιος 1482)

Ο περιμετρικός προμαχώνας ,η αναγκαιότητα του οποίου προέκυψε από την εμπειρία της πολιορκίας του 1480, φέρει τα οικόσημα του D.Aubusson στα βορειοδυτικά αντικρίζοντας το σημείο επίθεσης των Οθωμανών. Στη δυτική και βόρεια πλευρά του περιλαμβάνει ισχυρό επίχωμα και θέσεις μεγάλων πυροβόλων, ενώ στα ανατολικά περιορίζεται σε απλό τείχος με περίδρομο και κανονιοθυρίδες στην κάτω στάθμη του προς το ανοικτό πέλαγος.

Ιπποτικά αποχωρητήρια

Πρόκειται για ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα διάταξη, η κατασκευή της οποίας μπορεί να αποδοθεί στην οικοδομική φάση της προσθήκης του συγκροτήματος των πέντε ενδιάμεσων θόλων .

Παραπέτο Carretto και ενδιάμεσοι θόλοι

Πρόκειται για προσθήκη που φέρει πιθανότατα τη σφραγίδα της εποχής του μεγάλου μαγίστρου Del Carretto κατά την οποία Ιταλοί μηχανικοί οχυρώσεων εισήγαγαν πρωτότυπα για τη Ρόδο οχυρωματικά στοιχεία από τη Δύση. Είναι εμφανής η αντιστοιχία των θέσεων πυροβολικού με τους διακεκομμένους θόλους που προφανώς συνέδεαν την πλατφόρμα πυροβολικού με τους ειδικά διαμορφωμένους χώρους αποθήκευσης η ανεφοδιασμού των κανονιών μεταξύ του πύργου και του προπυργίου του Zacosta.

Στρατώνες Τουρκοκρατίας

Το μοναδικό δείγμα κτισμάτων περιόδου τουρκοκρατίας που διατηρήθηκε στη σημερινή μορφή του φρουρίου είναι οι συνεχόμενοι θολίσκοι της φρουράς μεταξύ πύργου και προπυργίου στη δυτική πλευρά του. Η επέμβαση πλευρικής ενίσχυσης των επιφανειακών θεμελίων των ενδιάμεσων τοίχων επέτρεψε την ταυτόχρονη ανάδειξη της οικοδομικής φάσης του D.Aubusson με τη διαμόρφωση χαμηλότερης στάθμης πιθανότατα αποθηκευτικών χώρων