ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Στην απόληξη του ανατολικού μόλου του αρχαίου πολεμικού λιμένα ή «λιμένα των Γαλερών» διατηρούνται ορατά τμήματα της γωνίας της αρχαίας οχύρωσης , που έκλεινε το στόμιο του λιμένα. Στη θέση του μεσαιωνικού φρουρίου διακρίνονται ίχνη ελληνιστικού περίκεντρου οικοδομήματος, περιτριγυρισμένου από διακοσμητική λιθορριπή από φυσικούς ασβεστολιθικούς ογκόλιθους ,που ίσως σχετίζεται με την αρχαία αποβάθρα που σώζεται μέχρι σήμερα στα ανατολικά της απόληξης του μόλου. Είναι πιθανό να πρόκειται για κυλινδρικό πύργο, ενώ η όλη διάταξη παρουσιάζει σαφείς αναλογίες με την είσοδο του βόρειου λιμένα της Κνίδου.

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ –ΜΕΣΑ 15ου αι.

Πιθανότατα η θέση της βυζαντινής, ή πρώιμης ιπποτικής ,εκκλησίας που αναφέρεται ήδη το 1394 και απεικονίζεται από τον Buondelmonti το 1420 στη βόρεια απόληξη του ομώνυμου μόλου με την επιγραφή «SanctusNicolaus» , ήταν εκτός του αρχικού φρουρίου του Zacosta, στο σημείο που ο πρωτοιπποτικός μόλος στρεφόταν δυτικά κλείνοντας το στόμιο του λιμένος.

Στη θέση του φρουρίου ,που κατασκευάστηκε ακριβώς στην προέκταση του αρχαίου τείχους, ίσως διατηρούνταν ακόμη τα ερείπια των αρχαίων κατασκευών. Κατά την πολιορκία των Μαμελούκων της Αιγύπτου το 1444, οπότε για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν πυροβόλα όπλα εναντίον της πόλης της Ρόδου ,ο μόλος του Αγίου Νικολάου ήταν ακόμη ανοχύρωτος.

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΦΑΣΗ ZACOSTA (1464-1467)

Η κατασκευή της Α’οικοδομικής φάσης του ιπποτικού φρουρίου ολοκληρώθηκε το 1467 επί μεγάλου μαγίστρου Raymondo Zacosta . Τα οικόσημα του βρίσκονται πάνω από τις κύριες εισόδους στον πύργο και το εικοσαγωνικό προπύργιο του μαζί με τα οικόσημα του Δούκα της Βουργουνδίας Φιλίππου του Καλού που συμμετείχε στη χρηματοδότηση του έργου. Πρόκειται αναμφίβολα για το πιο εξελιγμένο και το πιο σημαντικό από καλλιτεχνική άποψη οχυρό των μόλων των λιμανιών της Ρόδου.

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΦΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ 1480

Εν όψει της Οθωμανικής απειλής και πριν από την πολιορκία του 1480, οπότε απεικονίζεται σε μκρογραφία του χειρόγραφου κώδικα του G.Caoursin, προστέθηκε επιχωματωμένο καμπύλο οχύρωμα για την κάλυψη του ιδιαίτερα εκτεθειμένου σημείου, της κύριας πύλης του προπυργίου. Η αρχική πρόσβαση γινόταν μέσω κινητής ανυψούμενης γέφυρας από την ιπποτική προέκταση του αρχαίου τείχους του μόλου του Αγίου Νικολάου. Μετά την προσθήκη η πρόσβαση μεταφέρθηκε σε χαμηλότερο επίπεδο, στο οποίο ανοιγόταν η πύλη του επιχωματωμένου καμπύλου οχυρώματος.

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΦΑΣΗ D’AUBUSSON 1482

Το φρούριο του Αγίου Νικολάου βρέθηκε στην πρώτη γραμμή πυρός κατά την πολιορκία των Οθωμανών υπό τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή καθώς αποτελούσε «κλειδί για την άμυνα της πόλης». Οι Οθωμανοί τοποθέτησαν τα πανίσχυρα πυροβόλα τους στον απέναντι μόλο του Αγίου Αντωνίου και σφυροκοπύσαν ανελέητα το φρούριο. Μετά την σχεδόν ολοσχερή κατάρρευση της βορειοδυτικής πλευράς του πύργου και του προπυργίου του ανακατασκευάστηκαν από τον μεγάλο μάγιστρο D’Aubussonμε αρκετές τροποποιήσεις, που ανιχνεύονται στη σημερινή μορφή του οχυρού, και εντάχθηκαν σε ένα πολύ ευρύτερο οχυρωματικό σύμπλεγμα.

Το φρούριο στη νέα του μορφή παρελήφθη από Επιτροπή τον Μάρτιο του 1482 και είναι πιθανό ο σχεδιασμός του να οφείλεται στον μηχανικό οχυρώσεων Bartolino da Castiglione από την Cremona της Ιταλίας η δράση του οποίου τεκμηριώνεται στις οχυρώσεις της Ρόδου την εποχή του μεγάλου μαγίστρου D’Aubusson.

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΙΠΠΟΤΟΚΡΑΤΙΑΣ

Στη σημερινή μορφή του φρουρίου διακρίνονται επεμβάσεις ενίσχυσης που αποδίδονται στα τελευταία χρόνια της Ιπποτοκρατίας όταν στη Ρόδο εργάστηκαν Ιταλοί κυρίως μηχανικοί με σημαντικότερο τον BasiliodellaScuola.Σημαντικότερες επεμβάσεις είναι η προσθήκη παραπέτου με τις τυπικής διαμόρφωσης θέσεις πυροβόλων («embrasures») πάντα προς την ευάλωτη πλευρά του μόλου του Αγίου Αντωνίου, καθώς και των αντίστοιχων διακεκομμένων θόλων που γεφύρωναν το άνοιγμα μεταξύ του προπυργίου του Zacosta και του προμαχώνα του D’Aubusson.

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

Κατά την τουρκοκρατία έγιναν πολλές προσθήκες κυρίως για την εξυπηρέτηση της φρουράς που φαίνεται ότι ήταν εγκατεστημένη στους συνεχείς θολίσκους που προστέθηκαν περιμετρικά του κεντρικού πύργου, στον χώρο του προπυργίου της πρώτης οικοδομικής φάσης του φρουρίου. Τρία τουλάχιστον ακόμη διώροφα κτίσματα επί του περιμετρικού παραπέτου προς τα βορειοδυτικά και ένα προς τα νότια προβάλλονται στις γραφικές απεικονίσεις των περιηγητών του 19ου αι. και περιλαμβάνονται στην τεκμηρίωση του A.Gabriel με χρονολογία 1911. Κατά τη φάση αυτή είχε προστεθεί ένας ακόμη θόλος ευτελέστερης κατασκευής στα νότια του ιπποτικού συγκροτήματος των 5 θόλων. Επίσης είχε δημιουργηθεί, πιθανότατα κατά τους τελευταίους χρόνους της τουρκοκρατίας ,υπόγειο συγκρότημα χώρων σκαμμένων στο ιπποτικό επίχωμα («terreplein») με χρήση πυροβολείου προς τα νοτιοδυτικά. του φρουρίου

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΙΤΑΛΟΚΡΑΤΙΑΣ

Κατά την Ιταλοκρατία το φρούριο χρησιμοποιήθηκε για αμυντικούς σκοπούς όπως αποδεικνύουν οι προσθήκες οχυρωματικών στοιχείων τα οποία σήμερα έχουν αφαιρεθεί από την αρχαιολογική υπηρεσία.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ-ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ

Το φρούριο κατά την σύγχρονη αποκατάσταση-ανάδειξη του από την δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα υπέστη επεμβάσεις που είχαν στόχο την ανάδειξη όλων των ιστορικών φάσεων κατάλληλα διαμορφωμένων στα πλαίσια μιας διεπιστημονικής στρατηγικής μελέτης. Εκτός από τα διώροφα κτίσματα της τουρκοκρατίας επί του παραπέτου που είχαν ήδη αφαιρεθεί κατά την ιταλοκρατία καταχώθηκε το υπόγειο πυροβολείο στα νοτιοδυτικά ,καθαιρέθηκε το διώροφο συγκρότημα των θολίσκων της φρουράς στο ανατολικό τμήμα του προπυργίου του Zacosta και πρόσφατα αφαιρέθηκε ο νοτιότερος ευτελής του συγκροτήματος των ενδιάμεσων θόλων . Στόχος των επεμβάσεων αυτών ήταν να αναδειχθεί η ιδιαίτερα σημαντική από ιστορική και καλλιτεχνική άποψη πρώτη οικοδομική φάση του φρουρίου με την υποδειγματικού χαρακτήρα αποκατάσταση επιλεγμένων τμημάτων της ενταγμένων στο εξαιρετικά σύνθετο οχυρωματικό σύμπλεγμα.